بین ِ دیوارها

تماشای «کلاس» (لورن کانته) و بحث بعد از اون در جمع , برایم تجربهء چالش‌برانگیزی بود. فیلم را دوست داشتم , تلفیق ماهرانه و جذابی از ویژگی‌های سینمای مستند با اوج و فرودهای داستانی و شخصیت‌پردازیِ ِدرام کلاسیک با ریتمی پرتنش که بشدت ذهن تماشاگر را درگیر می‌کرد و حفظ تعادل بین این دو وجه در تمام طول فیلم (در یک مقالهء انگلیسی‌زبان می‌خواندم که فیلم را با عبارت ِ «داکیودراما» توصیف کرده بود) از دلایل طراوت و قدرت و اهمیت فیلم در سینمای سال‌های اخیر است. «کلاس» تا حد زیادی وامدار مدل سینمای داردن‌هاست , هم به‌لحاظ سبک بصری (تدوین و حرکت دوربین) و هم دغدغه‌های اجتماعی و اخلاقی و پرسش‌هایی که دربارهء جایگاه آدم‌ها در جامعه و مفاهیمی مثل فردیت و ظلم و جامعه‌پذیری و بلوغ و....برمی انگیزد , با این تفاوت که نسبت به اغلب ِ فیلم‌های داردن‌ها درام ِ پررنگ‌تر و پرکشش‌تری دارد. شخصیت اصلی فیلم فرانسوا (فرانوسا بِگادو که واقعن معلم است و فیلمنامه براساس کتاب خاطرات او نوشته شده در فیلم نقش خودش را بازی می‌کند) معلم مدرسه‌ای ست که بیشتر دانش‌اموزان‌اش غیرفرانسوی و مهاجر از کشورهای آفریقایی و آسیایی‌اند , دانش‌آموزانی بشدت مشکل‌دار که تعارض‌شان با سیستم آموزشی را به شکل‌های مختلف بی‌احترامی و درگیری لفظی و حتی خشونت فیزیکی نشان می‌دهند. و حد تحمل و مدارای مدرسه با آن‌ها (مدارای جامعه غربی) که فکر می کنم برای ما با تجربه‌ای که از سیستم آموزشی‌مان داریم حسرت‌برانگیز است.(همچنین دلسوزی و توجه معلم که آدم فعال و مسئولیت‌پذیری به‌نظر می‌رسد). در عین حال تک‌تک ِ دانش‌آموزان بشکل جذابی باهویت اند و این هم بخاطر فیلمنامهء قوی و جزئیات ِ دقیق ِ شخصیت‌پردازی و روند داستان و هم بازی خوب ِ نابازیگران است.

اگر آن کلاس را نماد جامعهء فرانسه در نظر بگیریم و بحران‌های رابطهء معلم با دانش‌آموزان ِ رنگین‌پوست را تعمیم بدهیم می‌بینیم که فیلم به شکل ِ حیرت‌انگیزی درعین رئال بودن وجه سمبولیک و چیده شدهء بسیار پررنگی دارد(فیلمنامه و بخصوص دیالوگ‌ها بسیار کارشده و پر از ریزه‌کاری و تاکیدهای هوشمندانه و ظریف است) و حضور هر کدام از بچه‌ها برای ساختن آن تصویر کلی لازم و در جهت تکمیل پازلی ست که به داستان بعد و پیچیدگی می‌بخشد. مثلا نگاه کنید آن پسر سیاهپوست ِتازه‌وارد و نوع رفتارش , در مقایسه با سلیمان و کومبا. به‌ویژه اینکه مشکلات مهاجران عرب و آفریقایی یکی از چالش‌های بسیار مهم و پیچیده جامعهء فرانسه است. آدم‌هایی که از طرفی درگیر تعارض‌های فرهنگی و فقر اند و از طرفی دارند فشار و تحقیر یک سیستم نابرابر را تحمل می‌کنند اما می‌شود پرسید واقعن وظیفهء طرف مقابل چیست؟ و درک و پذیرش و همدلی تا چه حد باید دوطرفه باشد؟
فیلم در عین اینکه یک تجربهء سینمایی غنی و لذتبخش با تمام ملزومات دراماتیک (معرفی ِ شخصیت‌ها , ایجاد سمپاتی نسبت به آن‌ها , درگیری, گره‌گشایی) در اختیار تماشاگر می‌گذارد بسیار چندوجهی ست و باب ِ بحث‌ها و پرسش‌های بسیاری را باز می‌کند که می‌توان ساعت‌ها از زاویه دید‌های مختلف درباره‌اش فکر کرد و بحث کرد و این , در سینمای این‌روزها یک ویژگی کمیاب و دوست‌داشتنی ست.

* عنوان اصلی فیلم در فرانسه
entre les murs
بین ِ دیوارها) ست